KRATKA ISTORIJA VOJNE BOLNICE U NIŠU
Borbe za oslobođenje Niša od Turaka, Kneževina Srbija je otpočela decembra 1877. godine. Knez Milan Obrenović je ušao u Niš 29. decembra 1877.godine, po starom kalendaru, a 11. januara po novom. Odredbama Sanstefanskog sporazuma Niš je pripojen Kneževini Srbiji.
Početkom 1878. godine u Nišu živeo je 12.801 stanovnik. U gradu nije bilo diplomiranih lekara. Oslobođenjem Niša od Turaka i ulaskom u grad srpska vojska građanima Niša nije donela samo slobodu, već i zdravstvenu zaštitu.
Naredbom Vrhovne komande srpske vojske, na predlog načelnika Saniteta srpske vojske pukovnika dr Vladana Đorđevića (referat S.br. 610 od 7.januara 1878. godine), osnovana je, 11. januara 1878. godine po starom kalendaru, a 22. januara 1878. godine po novom, VELIKA VOJNA BOLNICA, za 1.000 bolesnika i ranjenika u neposrednoj blizini Ćele kule, na putu za Pirot, gde se i danas nalazi. Pripadnici novoformirane bolnice zatekli su i preuzeli na dalje lečenje 384 turskih ranjenika i bolesnika, koji su zadržani do izlečenja i potom upućeni u svoju domovinu .
U momentu formiranja pored pukovnika Vladana Đorđevića radilo je sedam lekara, dva lekarska pomoćnika, jedan apotekar, komandir bolnice i dva pisara.
Do 1881. godine bila je jedina bolnica u Nišu, a u narednom periodu dala je nesebičan doprinos formiranju i razvoju zdravstvenih ustanova Grada Niša, Okružne bolnice, hirurgije i ustanove preventivne medicine, Pasterovog zavoda, 1900.godine. Uvođenje inovacija u stručnom i organizacionom segmentu, kao što je primena jodoforma u lečenju hirurških rana, organizacija radiološke i stomatološke službe, stavlja Vojnu bolnicu Niš u red vodećih sanitetskih ustanova, koji prevazilaze okvire Kraljevine Srbije.
Sanitetski pukovnik Mihajlo-Mika Marković, hirurg, značajan za modernizaciju srpske medicine antiseptičkim sredstvima i dr.
Sanitetski brigadni đeneral dr Mihailo V. Petrović, prvi stalni hirurg Moravske stalne vojne bolnice od 1896.godine, uneo je brojne inovaciju u ratnoj hirurgiji
Vojna bolnica Niš spada u najstarije i najuglednije medicinske i vojne ustanove u Srbiji. Od vremena njenog osnivanja do današnjih dana prošla je dug i trnovit put kroz sedam ratova koje je vodio srpski narod. Sa njom je započelo i razvijalo se zdravstvo i zdravstvene ustanove, ne samo Niša, već i čitavog regiona.
Osnovna namena bolnice i njen razmeštaj je nepromenjen od osnivanja, a to je sanitetskom zbrinjavanje povređenih i obolelih pripadnika Vojske i civila u mirnodopskom i ratnom stanju, sanitetska obuka i podrška jedinica Vojske u realizaciji misija i zadataka.
Poštovanje prema svim znanim i neznanim pripadnicima Vojne bolnice Niš kroz 135 godina neprekidnog trajanja, iziskuje potrebu pomena događaja koji su obeležili istoriju srpskog naroda, u kojima je Vojna bolnica Niš bila ponosni učesnik, stradalnik i pobednik.
Srpsko bugarski rat (1885.-1886.)
Stalna vojna bolnica Niš rat dočekuje u teškom stanju. Niko nije predpostavljao da će biti rata i za sedam godina mira nije preduzimao nikakve pripremne radnje. Bolnica se u kratkom vremenu našla na strateškom pravcu ratnih dejstava sa zadatkom da preuzme veliku obavezu zbrinjavanja povređenih i obolelih u srpsko-bugarskom ratu. Iako penzionisan, dr Vladan Đorđević se prihvata obaveze komandovanja bolnicom i do novembra meseca 1885. godine je kadrovski i materijalno ojačao i osposobio za izvršenje zadataka.
Balkanski ratovi (1912.-1913.)
Moravska stalna vojna bolnica u Nišu zahvaljujući dobroj opremljenosti, sa novoobučenim kadrom i novim objektima spremno je dočekala i podnela glavni teret u zbrinjavanju ranjenika i bolesnika u dva balkanska rata.
Niš je bio najvažnija polazna stanica sanitetskog voza, koji je prema formaciji bio predviđen kao transportna okosnica saniteta srpske vojske. Dvojica lekara, jedan podoficir, petorica kaplara i dvadesetorica vojnika činili su osoblje sanitetskog voza. Srpska vojska je jedina među balkanskim zemljama imala ovakve vozove. U vreme balkanskih ratova ovi vozovi prevezli su 110.000 povređenih i obolelih i prešli između 30-40000 km.
Prvi svetski rat ( 1914.-1918.)
Dana 28. jula 1914.godine počeo je Prvi svetski rat. U Nišu je šest meseci vladala nezapamćena epidemija pegavog tifusa, sa visokim procentom smrtnosti, a u Moravskoj vojnoj bolnici su u 1914. i 1915. pored ranjenika lečilo preko 3000 bolesnika, a dnevno je umiralo i do 36 bolesnika.
Jedinstven spomenik Kamena piramida podignut 1915.godine, posvećen preminulim bolesnicima
Od pegavog tifusa preminuo je i tadašnji Upravnik, pukovnik Evgenije Bronovački
Prvi vazdušni transport nekoliko bolesnika u jednom ratu obavljen je 1915.g. za potrebe Vojne bolnice Niš izvršila je "francuska aeroplanska četa" na realciji Beograd-Niš, a zatim na relaciji Skoplje –Prizren.
Vladan Stanojević, Upravnik Moravske stalne bolnice
Snažnim prodorom neprijatelja sa severa i istoka Srbije, 21. oktobra 1915. godine otpočela je epopeja srpskog naroda i vojske, povlačenjem preko Prištine, Prizrena, Đakovice, Peći, Andrijevice, Podgorice, Skadra, Drača do Krfa sa kojima je i Moravska stalna vojna bolnica, kao jedina srpska sanitetska formacija stigla do ostrva Vido, 21. janura
1916. godine, na kome je odmah organizovana i otpočela sa izvršavanjem svojih plemenitih zadataka. U proleće 1916. godine bolesnici Moravske stalne bolnice su predati francuskom sanitetu, a ljudstvo bolnice je upućeno u sanitetske formacije jedinica srpske vojske radi priprema za proboj solunskog fronta i oslobođenje Srbije. Po solobođenju Niša i Srbije, Bolnica moravske divizijske oblasti iz Niša nastavlja sa radom na svojoj staroj lokaciji.
Drugi svetski rat ( 1941-1945 )
Vojna bolnica Niš 1941. godine do okupacijom Srbije prima ranjenike i bolesnike iz 5. Armije. U toku okupacije „prizemni“ delovi bolnice rade kao narodna bolnica za lečenje građanstva Niša i okoline. U toku masovnih savezničkih bombardovanja Niša i okoline od oktobra 1943. do septembra 1944. godine, veliki broj povređenih zbrinut je u Vojnoj bolnici.
U uvodnim borbama i u proboju Sremskog fronta gubici Prve armije NOVJ bili su veliki. Veliki broj ranjenika iz tih borbi upućen je na dalje lečenje u Niš, a Vojna Bolnica kao „Bolnički centar broj 1“ od 21. oktobra 1944 godine do 31. maja 1945, godine zbrinuo je 9860 povređenih i obolelih uz smrtnost od 2,7%.
NATO bombardovanje SRJ
U toku NATO agresije 1999. godine Ratna Vojna bolnica Niš zbrinula je skoro 10.000 povređenih, obolelih i psihotraumatizovanih pripadnika Vojske i civila.
U hirurškom odeljenju Ratne Vojne bolnice Niš je operisano 1587 ranjenika od kojih je definitivno zbrinuto 88% povređenih, a deo ranjenih je upućen u ustanive tercijarbnog zbrinjavanja, Vojnomedicinsku akademiju i Klinički centar u Nišu.
Posebno unapređenje sanitetskog zbrinjavanja predstavlja razvijanje tri mobilne ekipe hirurške ekipe iz sastava Vojne biolnice Niš na težišnim pravcima (Đakovica, Prizren i Kosovska Mitrovica) u neposrdnoj blizini ratnih dejstava. U toku angažovanja ovih ekipa u neposrednom okruženju borbenih dejstava, zbrinuto je 1066 ranjenika i urađeno 445 operacija u opštoj anesteziji sa naknadnom evakuacijom u Vojnu bolnicu Niš.
Pored pripadnika Vojske Jugoslavije bolnica je zbrinula i veći broj pripadnika albanskih terorista kao i ranjene pripadnike albanske narodnosti.
Kroz vreme bolnica je menjala svoje ime:
Velika niška vojna bolnica (1878.-1880.),
Stalna niška vojna bolnica (1880.-1895.),
Moravska stalna vojna bolnica (1895.-1926.),
Armijska stalna vojna bolnica (1926.-1941.),
Vojna bolnica (1941.-1944.),
Bolnički centar broj 1 (1944.-1946.),
Armijska bolnica u Nišu (1947. -1956.),
Područna vojna bolnica u Nišu (1956.-1968.),
Vojna bolnica Niš od 1968. godine.
